Roots #13
Verzorgingshuis Westerholm, Groningen
4 februari 2009
Uitreiking eerste exemplaar van het Roots cahier Susanne Heynemann.
Elf dagen later overleed Susanne Heynemann op 95 jarige leeftijd.
Van Susanne Heynemann hoorde ik voor het eerst op de kunstacademie. Het was 1966 en docent Abe Kuipers liet werk van haar zien: ‘De eerste vrouw in dit vak.’ Vijftien jaar later werd ik aan haar voorgesteld toen ik bij uitgeverij Wolters-Noordhoff in Groningen ging werken. Tot mijn geluk is ze daar nog een jaar lang 1 dag per week mijn mentor geweest.
Ik kwam van de SDU in Den Haag en dacht dat het maken van boeken voor mij geen geheimen meer kende. Maar bij schoolboeken, zo leerde Susanne mij, gaat het over iets heel anders. Het gaat over vormgeving voordat er een manuscript is, over productontwikkeling van verschillende onderdelen en over het gelijktijdig uitdenken van de marketing.
Ze had dit hele proces zorgvuldig in kaart gebracht, maar slaagde er vanuit haar positie als adviseur onvoldoende in het toe te passen binnen de uitgeverij. Ze drukte mij op het hart te vechten voor de invoering van de door haar uitgedachte procedures. ‘En niet hier in Groningen achter je werktafel blijven zitten’, zei ze. ‘Je moet naar Frankfurt en Bologna. Kijk hoe educatieve uitgevers in andere landen werken. Kijk naar bij elkaar horende productonderdelen, naar de vormgeving en het beeldmateriaal, naar wat werkt voor welke leerlingen en docenten en wat niet. Leer en breng in praktijk.’
We raakten bevriend en op afstand hield ze mij bij de les. Toen in 1992 het kleurrijke materiaal voor de basisvorming naar de scholen ging, had ik het gevoel dat we dat samen bereikt hadden. Ze was toen al 79 en werkte nog steeds voor diverse opdrachtgevers, ook uit haar Amsterdamse tijd. Ze nodigde mij zo nu en dan uit voor bijeenkomsten met andere vrouwen uit het vak. Daar maakte ik kennis met de mensen die zij in de loop der jaren om zich heen verzameld had. Altijd vol aandacht, altijd betrokken.
Susanne is nu 95 jaar. Binnenkort wordt haar drukpers overgebracht naar het Grafisch Museum in Groningen. De zetkasten gaan naar de Grafische Werkplaats. Een van de docenten daar is een voormalig zetter die als leerling nog proeven bij haar thuis heeft bezorgd. ‘Ze kon heel streng zijn. Kapitalen laten afspatiëren met papiertjes van verschillend gramsgewicht vond ze heel normaal. Die hadden we op de zetterij per corps in de juiste breedte klaar staan. Als dank bracht ze aan het eind van het jaar altijd chocoladeletters voor de zetters.’
Laatst zei Susanne toen ik haar bezocht: ‘Vannacht droomde ik dat ik een plakproef in elkaar moest zetten. Het was een ingewikkeld en dik boek. Iedere pagina moest apart vormgegeven worden. Het was al laat, maar ik werkte door, totdat ik begreep dat ik het niet op tijd af zou krijgen. Dat was zó zwaar. Het hoorde niet bij mij, ik kreeg altijd alles op tijd af.’
Lees het volledige artikel over Susanne Heynemann op Dutch Graphic Roots
Ans van Genderen
Susanne Heynemann was de eerste vrouw in de reeks. Zij is ook de oudste persoon in de reeks, geboren in 1913. Zij heeft lang in Groningen gewerkt bij uitgeverij Wolters-Noordhoff.
Ik had nog nooit van haar gehoord. Toen wij in 2009 van haar bestaan hoorden was zij al 95 jaar oud. Ik heb toen de dag erna hals over kop fotograaf Aatjan Renders naar haar toegestuurd om in ieder geval de omslagfoto te hebben. Ze woonde toen nog zelfstandig en was nog goed aanspreekbaar maar te zwak om langdurig te interviewen. Gelukkig was er in 1998 een boek over haar verschenen waaruit onze vaste eindredacteur Sybrand Zijlstra een tekst over haar heeft kunnen distilleren.
Een maand voor de geplande presentatie bijeenkomst kreeg zij helaas een hersenbloeding en werd ze opgenomen in een verpleegtehuis in Groningen.
We hebben toen speciaal voor haar een kleine bijeenkomst in het verpleeghuis georganiseerd waarbij haar klein aantal goede vrienden en oud-collega’s van haar aanwezig waren. We zaten verzameld in de aula. Ineens ging de liftdeur open en reden twee verpleegkundigen een ziekenhuisbed binnen met daarop Susanne Heynemann. We dachten dat ze sliep maar ik ben toch maar begonnen met mijn praatje over haar. Na een paar minuten riep ze plotseling uit. ‘prachtig, prachtig, alles is prachtig’.
Dat is alles wat ze die middag heeft gezegd maar het gaf ons toch allemaal een heel voldaan gevoel dat we haar dit plezier hebben kunnen doen. Elf dagen later is ze overleden.
Later is zij opgenomen in de vaste expositie van Graphic Designmuseum Breda over belangrijke ontwerpers in Nederland. Ook is haar archief na haar overlijden opgenomen in de collectie van Het Nederlands Archief Grafisch Ontwerpers (NAGO).
Dit zijn twee mooie spin-offs van haar Roots uitgave. Zonder dit boekje was zij zeker vergeten, maar nu is haar verhaal gelukkig vastgelegd en bewaard.
Robert van Rixtel over Susanne Heynemann in ‘Journal of Design History #3’ van Design History Society of Korea, 2021
Roots #13 Susanne Heynemann
voorwoord: Ans van Genderen
vormgeving: vanRixtelvanderPut ontwerpers
omslagfoto: Aatjan Renders
papier: Arctic paper
drukwerk: Greve offset
formaat: 168 x 240 mm
aantal pagina: 16
bindwijze: geniet
ISBN: 978-90-74009-60-7